Renowacja Sali Konstantyna

26 czerwca Muzea Watykańskie poświęcą ważne wydarzenie w ramach czwartkowego programu muzealnego zakończeniu długiej i złożonej renowacji cyklu obrazów w Sali Konstantyna, największej z komnat Rafaela.

Prace konserwatorskie, które rozpoczęły się w marcu 2015 roku, początkowo skupiały się na ścianie wschodniej, gdzie znajduje się wspaniała scena Widzenie krzyża, a zakończyły się w grudniu 2024 roku renowacją dużego malowanego gobelinu, który dominuje w całej dekoracji środkowej części sklepienia.

Cały projekt był koordynowany przez Departament Sztuki XV i XVI wieku i realizowany przez Laboratorium Konserwacji Obrazów i Materiałów Drewnianych we współpracy z Departamentem Badań Naukowych, przy hojnym wsparciu Patrons of the Arts in the Vatican Museums, New York Chapter.

Oczyszczenie obrazów oraz przywrócenie wartości formalnych i estetycznych całej dekoracji ścian i sklepienia ujawniło wiele tematów do refleksji historycznej, krytycznej i technicznej na temat metod wykonania, złożonych i inspirujących zagadnień, które stanowią swego rodzaju punkt zwrotny w badaniach nad Rafaelem, jego warsztatem i wielkimi projektami artystycznymi XVI wieku.

Sala Konstantyna była określana w dokumentach jako Aula pontificum superior, aby odróżnić ją od Aula pontificum inferior znajdującej się piętro niżej, w apartamencie Borgia. Przeznaczona na oficjalne uroczystości, takie jak konsystorze lub uroczyste bankiety weselne, została nazwana na cześć cesarza rzymskiego, który nadał chrześcijanom wolność wyznania, i była dekorowana w kilku etapach: Za pontyfikatu Medyceuszy, Leona X (1513-1521) i Klemensa VII (1523-1534), którym zawdzięczamy obrazy olejne Rafaela przedstawiające Comitas i Iustitia Iustitia oraz monumentalne freski na ścianach namalowane przez jego warsztat , Obrazy autorstwa Giulio Romano i Giovan Francesco Penni przedstawiają Visione della Croce (lub Adlocutio), bitwę pod Ponte Milvio, chrzest Konstantyna i darowanie Rzymu; za pontyfikatu Pawła III Farnese (1534-1549), który był odpowiedzialny za część prac Sebastiano del Piombo; a wreszcie za pontyfikatu Grzegorza XIII Boncompagni (1572-1585) i Sykstusa V Perettiego (1585-1590), kiedy to sklepienie zostało ozdobione przez Tommaso Laureti, ucznia Sebastiano del Piombo i autora kultowego Triumfu chrześcijaństwa nad pogaństwem. Dziś dwie niezwykłe postacie namalowane olejem przez artystę z Urbino, monumentalność scen ściennych oraz zręczna iluzja optyczna stworzona przez Lauretiego za pomocą malowideł na sklepieniu, z których fałszywa tapiseria pośrodku stanowi arcydzieło perspektywy iluzjonistycznej, pozwalają docenić niezrównane bogactwo dekoracyjne i ikonograficzne sali, która została w pełni odrestaurowana.
Po zakończeniu trwającej dziesięć lat renowacji cyklu malowideł w Sali Konstantyna można bez wątpienia stwierdzić, że obrazy na ścianach, dwie postacie olejne Rafaela i cztery freski Giulio Romano i jego współpracowników, wraz z późniejszymi dekoracjami sklepienia autorstwa Lauretiego, z ich różnorodnymi podejściami malarskimi, stanowią odnowione i niezwykłe świadectwo, prawdziwy palimpsest malarstwa rzymskiego od początku do końca XVI wieku.

Konferencję otworzy dyrektor Muzeów Watykańskich Barbara Jatta, a wezmą w niej udział kurator Działu Sztuki XV i XVI wieku Fabrizio Biferali, kierownik Laboratorium Konserwacji Obrazów i Dzieł Sztuki Drewnianej Francesca Persegati oraz kierownik Działu Badań Naukowych Fabio Morresi. Francesca Persegati i mistrz konserwacji Fabio Piacentini, a także kierownik działu badań naukowych Fabio Morresi.
Na zakończenie spotkania odbędzie się wizyta w Sali Konstantyna, gdzie zostaną zaprezentowane prace konserwatorskie.

Dla niej oznacza to połączenie tradycjonalizmu i innowacji; próbę zachowania bez balsamowania. Jest to jej odpowiedź na zbyt powszechną rzeczywistość, w której muzea narażone są na ryzyko przekształcenia się w magazyny tego, co już znane: postrzega muzeum jako przestrzeń, która zadaje pytania.

Sala Restauracji Konstantyna wywołała wiele takich pytań – być może nawet niepokojących: co oznacza patrzenie na dzieło sztuki? Jak przedstawia się władzę? I co w końcu ma oznaczać historia w sztuce? Wspiera ją świetny zespół: renowacją obrazów kierują Fabio Piacentini i Francesca Persegati, a Fabio Morresi wraz z zespołem diagnostów zeskanował salę, jakby była stanowiskiem archeologicznym.

Wśród narzędzi, jakich używają , są reflektografia w podczerwieni, fluorescencja UV, analiza stratygraficzna i modelowanie 3D – to była metodyczna praca nad odsłonięciem obrazu, warstwa po warstwie, bez żadnych skrótów, a efekt końcowy to nie tylko lifting, ale raczej głębokie objawienie. Ale to nie wszystko. Jeszcze bardziej fascynujące jest to, że pomieszczenie pozostaje wierne swojej historii. Nie jest to kryjówka ani po prostu kawałek przeszłości umieszczony pod szkłem; pełni ono rolę swego rodzaju mechanizmu obronnego. , kurator sztuki XV i XVI wieku, wyraża tę ideę wprost: Sala Konstantyna opowiada historię całego stulecia – jego papieży, kryzysów, wyborów politycznych. Od humanizmu Leona X do kontrreformacji Sykstusa V i burzliwego soboru trydenckiego, te obrazy nie są „piękne” – są konieczne.

Obrazy te niosą ze sobą ważne przesłanie, zarówno dla naszych czasów, jak i dla dawnych widzów. Dzisiaj dzieła te oglądają nie tylko kardynałowie i ambasadorzy, ale także bardzo zróżnicowana grupa ludzi, w tym studenci, turyści, przypadkowi przechodnie, wierni i miłośnicy sztuki. Ta różnica zmienia całe doświadczenie. Sala ta, być może bardziej niż kiedykolwiek, daje doświadczenie, które mówi o pięknie jako o trudności. Zaangażowanie się w nią oznacza przedzieranie się przez sieć znaczeń – znaczeń, które wyjaśniają, że obraz nie musi być od razu zrozumiały, że twarz może skrywać doktrynę, że w pociągnięciu pędzla może kryć się interpretacja władzy.

Sala Konstantyna nie jest już i być może nigdy nie była tylko „największym z pokoi Rafaela”. Wyłania się raczej jako dzieło sztuki zdolne ogarnąć całość świata. Teraz, po renowacji, ujawnieniu i poddaniu refleksji, jest gotowa na kolejną historię ze wszystkimi jej różnymi warstwami, duchami i sprzecznościami. Być może właśnie teraz potrzebujemy miejsca, które nie chce upraszczać, ale raczej komplikować. Wysiłku, który nie oferuje komfortu, ale wymaga refleksji. Mural, który opowiada o historii, przypomina nam, że teraźniejszość – podobnie jak sama sztuka – ma wiele warstw, znaczeń i punktów widzenia.