Paus: De basis van onderwijs is innerlijk leven, solidariteit, liefde en hoop.

Paus Leo XIV baseerde zijn toespraak tot onderwijzers uit de hele wereld, die voor het jubileum van de wereld van het onderwijs op het Sint-Pietersplein bijeen waren gekomen, op zijn eigen ervaringen als leraar aan Augustijnse onderwijsinstellingen.

Het innerlijk leven, eenheid, liefde en vreugde, vier belangrijke aspecten van de leer van Thomas van Aquino: volgens de Augustijnse paus zijn dit de hoekstenen van het christelijk onderwijs.

In zijn toespraak drong de paus erop aan dat deze aspecten de "sleutelelementen" van de onderwijspraktijk worden, die volgens hem helpen om het gezicht van "de Kerk (...) Moeder en Lerares (...) voor de vele leerlingen en studenten aan wier opleiding u zich wijdt" te belichamen.

Diepe menselijke ontmoeting

Voortbouwend op een uitspraak van Sint-Augustinus – "het geluid van onze woorden bereikt de oren, maar de ware Leraar is van binnen" – herinnerde de paus zijn toehoorders eraan dat "het een vergissing is te denken dat mooie woorden of goed uitgeruste klaslokalen, laboratoria en bibliotheken voldoende zijn om les te geven".

"Dit zijn slechts middelen en fysieke ruimtes, die weliswaar nuttig zijn, maar de Leraar is van binnen", zei hij, waarbij hij benadrukte dat de waarheid niet door geluiden, muren of gangen stroomt, maar door "de diepe ontmoeting tussen personen – zonder welke elk onderwijsvoorstel gedoemd is te mislukken".

Innerlijkheid

In het verlengde van deze gedachte merkte de paus op dat studenten vandaag de dag hulp nodig hebben om "in contact te komen met hun innerlijke zelf", waarbij hij de nadruk legde op de uitdaging van oppervlakkigheid in een wereld "die wordt gedomineerd door schermen en technologische filters". Hij wees er ook op dat zelfs opvoeders – "vaak moe en belast met bureaucratische taken" – het reële risico lopen omde cor ad cor loquitur("het hart spreekt tot het hart") te vergeten, een uitdrukking van Sint John Henry Newman die aansluit bij de aansporing van Augustinus zelf: "Kijk niet buiten jezelf. Keer terug naar jezelf. De waarheid woont in jezelf."

Volgens de paus nodigen deze twee uitdrukkingen ons uit om onderwijs te zien als "een reis die leraren en leerlingen samen afleggen – in het besef dat hun zoektocht nooit tevergeefs is, maar ook dat ze moeten blijven zoeken, zelfs nadat ze hebben gevonden".

"Alleen deze nederige en gezamenlijke inspanning", zei hij, "die in de schoolomgeving de vorm aanneemt van een onderwijsproject, kan leerlingen en leraren dichter bij de waarheid brengen."

Eenheid

Over het thema eenheid zei de paus – wiens pontificaal motto,In Illo uno unum est(“In de Ene zijn wij één”), juist om dit concept draait – dat “wij alleen in Christus ware eenheid vinden: als leden verbonden met het Hoofd, en als metgezellen op de levenslange weg van het leren”.

Deze dimensie van "saamhorigheid", die zo aanwezig is in de geschriften van Sint-Augustinus, is fundamenteel in educatieve contexten, aldus de paus, zowel als uitdaging voor egocentrisme als stimulans voor groei.

Liefde

Wat betreft het derde punt, liefde, benadrukte de paus dat "om te kunnen onderwijzen, het delen van kennis alleen niet voldoende is – er moet liefde zijn".

"Onderwijs kan nooit los worden gezien van liefde", zei hij, "en een van de uitdagingen van onze huidige samenlevingen is dat we de enorme bijdrage die leraren en opvoeders in dit opzicht aan de gemeenschap leveren, niet langer voldoende waarderen."

Alleen wanneer er liefde bij betrokken is, benadrukte hij, zal lesgeven echt vruchtbaar zijn – "niet alleen wat betreft de inhoud, maar vooral ook wat betreft de naastenliefde die het uitdraagt".

Vreugde

Tot slot merkte de paus over het thema vreugde op dat "echte leraren met een glimlach lesgeven en dat het hun uitdaging is om een glimlach teweeg te brengen in de ziel van hun leerlingen".

Hij uitte zijn bezorgdheid over het feit dat de huidige onderwijsomgevingen in toenemende mate "tekenen van wijdverbreide innerlijke kwetsbaarheid bij alle leeftijdsgroepen" vertonen. "We kunnen onze ogen niet sluiten voor deze stille roep om hulp", waarschuwde paus Leo. "We moeten juist proberen de diepste oorzaken ervan te achterhalen."

Kunstmatige intelligentie, zo waarschuwde hij, met haar "technische, koude en gestandaardiseerde kennis", dreigt reeds geïsoleerde leerlingen nog verder te isoleren en hen de illusie te geven dat ze anderen niet nodig hebben – of erger nog, dat ze anderen niet waard zijn.

In deze context, aldus de paus, is de rol van de opvoeder er een van menselijke betrokkenheid – "en de vreugde van het onderwijsproces is diep menselijk, een vlam die zielen met elkaar versmelt en hen één maakt".