Kamer van Heliodorus

Na de voltooiing van de Sala della Segnatura begon Rafaël met de decoratie van de tweede kamer in het appartement van Julius II, bekend als de Sala di Heliodoro.

In tegenstelling tot de vorige kamer, waar de privébibliotheek van de paus was ondergebracht, was dit een ontvangstkamer die was voorbehouden aan audiënties. Ambassadeurs, prinsen, militaire leiders en hoge prelaten waren de meest frequente bezoekers, en dit had een beslissende invloed op het iconografische programma dat Rafaël creëerde.

De rode draad die de verschillende fresco's met elkaar verbindt, is het thema van goddelijke interventie. Julius II, die net een periode van wisselend succes achter de rug had als gevolg van zijn expansionistische beleid, gaf de afbeeldingen een sterke politieke boodschap mee: zowel in het verleden als in het heden strekt de goddelijke bescherming zich uit over het geestelijke en wereldlijke erfgoed van de Roomse Kerk, en wee degene die zich daar op enigerlei wijze tegen verzet.

De episodes die Rafaël in de kamer van Heliodorus heeft afgebeeld, zijn de verdrijving van Heliodorus uit de tempel, het wonder van de mis in Bolsena, Leo de Grote die de opmars van Attila tot stilstand brengt en de bevrijding van Sint-Pieter.

Rafaël ontwierp de vier scènes uit het Oude Testament in het gewelf, hoewel sommige grotesken en bogen kunnen worden toegeschreven aan Luca Signorelli, Bramantino, Lorenzo Lotto en Cesare da Sesto. Al deze werken maakten deel uit van de allereerste decoratie die Julius II aan het begin van zijn pontificaat had besteld; een decoratie die werd onderbroken en nu volledig is vervangen door deze, omdat de paus Rafaëls eerste fresco's zag in een nabijgelegen kamer, de Segnatura.

De zaal ontleent zijn naam aan de bijbelse figuur die Rafaël heeft afgebeeld in De verdrijving van Heliodorus. De Syriër Heliodorus was de tempel in Jeruzalem binnengedrongen om de onschatbare schatten te plunderen. De hogepriester riep de hulp van God, die kwam in de vorm van gewapende engelen. Met zwaarden in de hand verdreven zij Heliodorus uit de tempel en herstelden de heiligheid van de ontheiligde ruimte.

Hoewel het tafereel zich in een ver verleden afspeelt, moet het worden geïnterpreteerd als een verwijzing naar het krachtige beleid van Julius II om het erfgoed en de landerijen van de kerk te verdedigen. De paus, afgebeeld links op het fresco, is getuige van de verdrijving en presenteert zich triomfantelijk op zijn draagstoel als de moderne hersteller van de verstoorde orde en legaliteit.

De bevrijding van Sint-Pieter vindt plaats in drie fasen. Links deinst een groep soldaten angstig achteruit door het plotselinge licht dat de nacht doorbreekt. In het midden, het middelpunt van het tafereel, verschijnt de engel aan de gevangen Sint-Petrus. Deze denkt echter dat het een droom is en probeert wakker te worden. Rechts neemt de goddelijke boodschapper de apostel bij de hand en leidt hem uit de gevangenis, waarbij hij de slapende bewakers ontwijkt.

De scène heeft een sterke symbolische waarde: ze herinnert degenen die de paus gaan audiëntie verlenen dat het zinloos is om geweld te gebruiken tegen de plaatsvervanger van Christus, zowel in het verleden als in het heden.

Giulio II stierf in 1513 en heeft de voltooiing van de decoratieve cyclus, die tijdens het pontificaat van zijn opvolger Leo X werd voltooid, niet meer meegemaakt.

In De bevrijding van Sint-Pieter wordt de trap die naar de gevangenis leidt abrupt onderbroken door de uitsparing van het raam. In plaats van een storend element te zijn, gebruikt Rafaël dit vakkundig om het verhaal in drie delen te verdelen, aangezien de schouders van het raam samenvallen met de massieve muren van de cel erboven.

Van de vele elementen die het verhaal onderverdelen en accentueren, is licht het verbindende principe van de hele scène, door voortdurende verwijzingen en verwevingen. Overal zijn er lichtbronnen - natuurlijke, kunstmatige en bovennatuurlijke - overal is er een sprankje hoop. Links verlicht het fakkellicht de wapenrusting van de soldaten, terwijl de maan de wolken en de nachtelijke hemel verlicht. In de andere twee scènes is de uitvinding van de stralende engel die vorm geeft aan dingen die in duisternis gehuld zijn, buitengewoon. Vanwege zijn onvergelijkbare schoonheid werd hij in de 17e eeuw beschreven als 'samengesteld uit lucht en licht, zonder sterfelijk gewicht'.

De verdrijving van Heliodorus, naar wie de kamer is vernoemd, illustreert de bijbelse episode (2 Makkabeeën 3:21-28) van Heliodorus, die door de koning van Syrië, Seleucus, werd gestuurd om de schat te roven die in de tempel van Jeruzalem werd bewaard.

Op verzoek van de hogepriester Onias stuurt God een ruiter, bijgestaan door twee jonge mannen, die Heliodorus verslaan en verbannen.

De paus die opdracht gaf tot het werk is afgebeeld als getuige van de scène (op de voorgrond links), zittend in een draagstoel die wordt gedragen door dragers. De linker drager is een portret van Marcantonio Raimondi, graveur en vriend van Rafaël, die zelf is afgebeeld in de andere figuur rechts.

Het laatste fresco in deze zaal toont de ontmoeting tussen Leo de Grote en Attila. Het werd geschilderd na de dood van Julius II, paus van 1503 tot 1513, tijdens het bewind van zijn opvolger, Leo X, die regeerde van 1513 tot 1521.

Het is interessant om op te merken dat Leo X twee keer in deze scène voorkomt, zowel als paus Leo de Grote als als kardinaal. Volgens de legende verschenen tijdens een ontmoeting tussen paus Leo de Grote en Attila de Hun op wonderbaarlijke wijze de heiligen Petrus en Paulus met zwaarden, waardoor de Hun ervan overtuigd werd zijn plannen om Italië binnen te vallen en op Rome op te rukken, op te geven.

Rafaël plaatst deze gebeurtenis binnen de muren van Rome omdat het Colosseum, een aquaduct, een obelisk en andere gebouwen te zien zijn. In werkelijkheid vond deze plaats in Noord-Italië, in de buurt van Mantua.

De Mis van Bolsena beschrijft een gebeurtenis die plaatsvond in Bolsena, nabij Orvieto, in 1263.

Een Boheemse priester vierde de mis; op het moment van de consecratie vloeide het bloed van Christus uit de hostie en bevlekte het corporale, waardoor elke twijfel die de celebrant nog had over de transsubstantiatie - de verandering waarbij brood en wijn tijdens de eucharistie lichaam en bloed worden - werd weggenomen. Dit wonder leidde tot de instelling van het feest van Corpus Christi en de bouw van de kathedraal in Orvieto, waar het lichaam later werd overgebracht.

Julius II, die tussen 1503 en 1513 paus was, zag dit wonder terwijl hij aan de rechterkant van het altaar knielde, samen met de kardinalen Leonardo Grosso della Rovere, Raffaello Riario, Tommaso Riario, Agostino Spinola en zijn familieleden, die ook voorzitters van de groep waren.

Werken van Luca Signorelli, Bramantino, Lorenzo Lotto en Cesare da Sesto zijn nog steeds te zien in enkele grotesken en bogen.

Dit zijn de overblijfselen van de eerste decoraties die aan het begin van het pontificaat van Julius II werden aangebracht, maar nooit werden voltooid en later werden vervangen door de huidige decoraties vanwege de grote bewondering van de paus voor het werk van Rafaël op een vroeg fresco dat niet ver daarvandaan in de Segnatura-zaal werd gevonden.

Het was Rafaël die de grotesken in dit centrale deel van het plafond verving door vier scènes uit het Oude Testament: Noach verlaat de ark (Genesis 8:15-20), het offer van Isaak (Genesis 22:1-14), Mozes voor de brandende struik (Exodus 3:1-12) en de droom van Jacob (Genesis 28:10-22).